ایبوپروفن، یکی از رایج‌ترین داروهای مسکن که تقریباً در هر خانه‌ای یافت می‌شود، ممکن است به درمان یک بیماری نادر ژنتیکی کمک کند. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که این داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) می‌تواند به کودکانی که دارای جهش در ژن MAN1B1 هستند، کمک کند. نتایج این مطالعه که روی مگس‌های میوه انجام شده است، توسط کلمان چو، متخصص ژنتیک از دانشگاه یوتا، در نشست سالانه انجمن ژنتیک انسانی آمریکا ارائه شد. این یافته‌ها امید تازه‌ای برای درمان بیماری‌های ژنتیکی نادر ارائه می‌دهند، زیرا تاکنون هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود نداشته است.
نقش ژن MAN1B1 و اثرات جهش آن
ژن MAN1B1 در بدن انسان نقشی کلیدی در فرآیند پردازش و تجزیه پروتئین‌های نادرست تاخورده ایفا می‌کند. پروتئین تولیدشده توسط این ژن، نوعی آنزیم است که قندی به نام مانوز را از پروتئین‌های معیوب جدا کرده و آن‌ها را برای تجزیه آماده می‌کند. در افرادی که دو نسخه معیوب از این ژن را به ارث می‌برند، این فرآیند مختل شده و منجر به تجمع پروتئین‌های ناقص در سلول‌ها می‌شود.
کودکانی که دارای جهش در این ژن هستند، با مشکلات متعددی از جمله تأخیر در رشد ذهنی و جسمی، چاقی، پرخاشگری، ویژگی‌های خاص چهره و مشکلات متابولیکی مواجه می‌شوند. این اختلال ژنتیکی تحت عنوان MAN1B1-congenital disorder of glycosylation شناخته می‌شود و در حال حاضر درمان مشخصی برای آن وجود ندارد.
جستجوی درمان: بازهدف‌گذاری دارویی
محققان برای یافتن راهی جهت درمان این بیماری، روش بازهدف‌گذاری دارویی را مورد بررسی قرار دادند. این رویکرد به معنای بررسی داروهای موجود برای کاربردهای جدید است و به ویژه برای بیماران مبتلا به بیماری‌های نادر که فرآیند توسعه داروهای جدید برای آن‌ها بسیار زمان‌بر و پرهزینه است، اهمیت زیادی دارد.
آزمایش روی مگس‌های میوه و نتایج حیرت‌انگیز ایبوپروفن
در این پژوهش، دانشمندان مگس‌های میوه‌ای را که دارای جهش در ژن MAN1B1 بودند، مورد بررسی قرار دادند. این جهش باعث کوچک شدن و زبر شدن چشم‌های مگس‌ها می‌شد. برای یافتن دارویی که این اثر را معکوس کند، بیش از ۱۵۰۰ داروی تأییدشده مورد آزمایش قرار گرفتند. از این تعداد، ۵۱ دارو باعث بهبود شکل ظاهری چشم‌های مگس‌ها شد، در حالی که ۴۷ دارو وضعیت را بدتر کرد.
نکته جالب این بود که ۹ مورد از داروهای مؤثر، از دسته داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن بودند. این داروها با مهار آنزیم‌های COX1 و COX2، التهاب را کاهش می‌دهند. تحقیقات نشان دادند که در غیاب MAN1B1، فعالیت این آنزیم‌ها به شدت افزایش می‌یابد. استفاده از ایبوپروفن، این فعالیت را کاهش داد و در نتیجه، شکل طبیعی چشم‌های مگس‌ها بازگشت. این یافته‌ها نشان می‌دهند که فعالیت بیش از حد آنزیم COX در غیاب MAN1B1، عامل اصلی بروز مشکلات سلولی است.
کاهش تشنج و بررسی اثرات ایبوپروفن در بیماران انسانی
مشاهده شد که مگس‌هایی که به طور کامل فاقد ژن MAN1B1 بودند، هنگام ضربه زدن به شیشه نگهدارنده‌شان، دچار تشنج‌های طولانی‌مدت می‌شدند. اما وقتی این مگس‌ها با ایبوپروفن درمان شدند، تعداد و شدت این تشنج‌ها کاهش یافت. این نتیجه باعث شد که پزشکان تصمیم بگیرند دوز پایین ایبوپروفن را روی سه کودک مبتلا به جهش MAN1B1 آزمایش کنند.
اگرچه این آزمایش‌ها هنوز در مراحل اولیه هستند، اما به گفته کلمان چو، نشانه‌های مثبتی از بهبود وضعیت بیماران مشاهده شده است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که ایبوپروفن می‌تواند مسیرهای زیستی درگیر در این بیماری را متعادل کند و شاید در آینده، به یک درمان استاندارد تبدیل شود.
چشم‌انداز آینده: آیا ایبوپروفن می‌تواند یک درمان رسمی شود؟
در حالی که این نتایج امیدوارکننده به نظر می‌رسند، هنوز باید آزمایش‌های بیشتری روی مدل‌های حیوانی و سپس آزمایش‌های بالینی گسترده‌تر روی انسان‌ها انجام شود تا اثربخشی و ایمنی این روش تأیید شود. از آنجا که ایبوپروفن یک داروی ارزان و در دسترس است، اگر تحقیقات بعدی تأثیر مثبت آن را تأیید کنند، می‌تواند به عنوان یک راهکار درمانی کم‌هزینه و موثر برای بیماران مبتلا به این بیماری نادر مورد استفاده قرار گیرد.
جمع‌بندی
این مطالعه نشان می‌دهد که یک داروی رایج مانند ایبوپروفن، که سال‌ها برای کاهش درد و التهاب مورد استفاده قرار گرفته است، ممکن است در درمان یک بیماری نادر ژنتیکی نیز مؤثر باشد. این یافته‌ها اهمیت روش بازهدف‌گذاری دارویی را برجسته می‌کنند و نشان می‌دهند که ممکن است بسیاری از بیماری‌های نادر، بدون نیاز به توسعه داروهای کاملاً جدید، با داروهای موجود درمان شوند. با پیشرفت تحقیقات، شاید در آینده‌ای نزدیک، این داروی قدیمی به درمانی نوین برای بیماران مبتلا به MAN1B1-congenital disorder of glycosylation تبدیل شود.
:Reference
Chow, C., et al. (2024, November 6). A drug repurposing screen identifies NSAIDs and COX1/2 enzyme inhibition as potential therapies for MAN1B1-CDG, a rare congenital disorder of glycosylation. American Society of Human Genetics annual meeting, Denver
