گروهی از محققان دانشگاه تامپره در مطالعه‌ای بررسی کردند که آیا مهارکننده آنزیم ترانس‌گلوتامیناز ۲ می‌تواند به عنوان دارویی برای درمان بیماری سلیاک مؤثر باشد یا نه. تحقیقات قبلی روی بافت‌های بدن نشان داده بود که مهارکننده ZED1227 از آسیب روده‌ای ناشی از مصرف گلوتن جلوگیری می‌کند. نتایج این مطالعه جدید که بر اساس تحلیل فعالیت مولکولی بیش از ۱۰ هزار ژن انجام شده، شواهد قوی ارائه می‌دهد که احتمالاً اولین داروی موفق برای درمان سلیاک در دسترس خواهد بود.
مصرف غلات حاوی گلوتن مانند گندم، جو و چاودار، باعث واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی در روده کوچک شده و در نهایت منجر به بیماری سلیاک در حدود ۲ درصد از جمعیت می‌شود. در حال حاضر هیچ درمان دارویی برای این بیماری وجود ندارد و تنها راه‌حل، رعایت یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن در تمام عمر است. با این حال، حتی در افرادی که این رژیم را به دقت رعایت می‌کنند، ممکن است به دلیل وجود گلوتن پنهان، علائم بیماری و آسیب‌های روده‌ای همچنان ادامه داشته باشد.
آزمایش‌های مولکولی و نقش مهارکننده ZED1227
دکتر کیجو ویری، استاد زیست‌شناسی سلولی و مولکولی، در این‌باره می‌گوید: «آزمایش‌های خونی و بررسی‌های سنتی بافتی همیشه وضعیت واقعی مخاط روده را نشان نمی‌دهند. تحقیقات قبلی ما نشان داده که حتی اگر بافت روده ظاهراً سالم به نظر برسد، ممکن است از نظر مولکولی دچار یک “جای زخم” باشد و مثلاً بیان ژن‌های مرتبط با جذب ویتامین‌ها و عناصر کمیاب کاهش پیدا کند. این احتمالاً دلیلی است که کمبود این عناصر در بیماران مبتلا به سلیاک، حتی با وجود رعایت رژیم بدون گلوتن، شایع است.»
در مطالعات قبلی که تحت نظر پروفسور مارکو مَکی از دانشگاه تامپره انجام شد، مشخص شد که مهارکننده ZED1227 از آسیب‌های ناشی از گلوتن در بیماران سلیاک جلوگیری می‌کند، اما مکانیسم عملکرد دقیق آن هنوز به طور کامل شناخته نشده است. در همین راستا، یک مطالعه بین‌المللی جدید برای بررسی مکانیسم‌های مولکولی این دارو انجام شد تا مشخص شود آیا ZED1227 می‌تواند به عنوان یک گزینه درمانی برای بیماری سلیاک مطرح شود یا خیر.
بررسی عملکرد دارو در بیماران سلیاک
در این پژوهش، تأثیر ZED1227 و مکانیسم‌های مولکولی آن با بررسی نمونه‌های بیوپسی از روده بیماران مبتلا به سلیاک مورد مطالعه قرار گرفت. این نمونه‌ها ابتدا پس از یک دوره طولانی رژیم بدون گلوتن و سپس پس از شش هفته قرار گرفتن در معرض گلوتن بررسی شدند. در این مدت، بیماران روزانه ۳ گرم گلوتن مصرف کردند و در کنار آن، برخی از آن‌ها ۱۰۰ میلی‌گرم از داروی ZED1227 و برخی دیگر دارونما دریافت کردند.
دکتر ویری توضیح می‌دهد: «با اندازه‌گیری فعالیت ژنی متوجه شدیم که ZED1227 به صورت خوراکی می‌تواند به‌طور مؤثر از آسیب به مخاط روده و التهاب ناشی از گلوتن جلوگیری کند. در گروهی که دارو دریافت کردند، فعالیت ژن‌های مسئول جذب مواد مغذی و عناصر کمیاب نیز به سطح قبل از مصرف گلوتن بازگشت.»
در بیماران مبتلا به سلیاک، التهاب و آسیب‌های مخاطی طی یک فرایند سلولی و مولکولی پیچیده رخ می‌دهد، که در آن گلوتن به مولکول‌های آنتی‌ژن لکوسیت انسانی (HLA) متصل می‌شود. اما این اتصال تنها زمانی امکان‌پذیر است که آنزیم ترانس‌گلوتامیناز ۲ در روده، ساختار گلوتن را از نظر شیمیایی تغییر داده و فرآیند “دئامیداسیون” را انجام دهد. عملکرد مؤثر ZED1227 بر اساس توانایی آن در جلوگیری از این فرآیند است.
آینده درمان سلیاک: پایان رژیم بدون گلوتن؟
دکتر ویری در پایان می‌گوید: «هنوز زود است که بگوییم ZED1227 می‌تواند جایگزین رژیم غذایی بدون گلوتن شود. اما این دارو یک گزینه درمانی قوی محسوب می‌شود که احتمالاً می‌تواند همراه با رژیم غذایی بدون گلوتن استفاده شود. اگر این دارو به بازار عرضه شود، می‌توان آن را به‌ویژه برای بیمارانی که دارای ژنوتیپ HLA پرخطر هستند، در قالب درمان شخصی‌سازی‌شده تجویز کرد.»
:Reference
Dotsenko, V., Tewes, B., Hils, M., Pasternack, R., Isola, J., Taavela, J., Popp, A., Sarin, J., Huhtala, H., Hiltunen, P., Zimmermann, T., Mohrbacher, R., Greinwald, R., Lundin, K. E. A., Schuppan, D., Mäki, M., Viiri, K., Kull, K., Koskenpato, J., Scheinin, M., Lähdeaho, M.-L., Schumann, M., Zopf, Y., Stallmach, A., Lohse, A. W., Fusco, S., Langhorst, J., Török, H. P., Byrnes, V., Kupcinskas, J., Hovde, Ø., Jahnsen, J., Biedermann, L., & Zeitz, J. (2024). Transcriptomic analysis of intestine following administration of a transglutaminase 2 inhibitor to prevent gluten-induced intestinal damage in celiac disease. Nature Immunology. https://doi.org/10.1038/s41590-024-01867-0
